Sapieżyna z Lubomirskich Magdalena Agnieszka (1739–1780), wojewodzina połocka, kanclerzyna wielka litewska. Była córką Antoniego Benedykta Lubomirskiego, star. kazimierskiego (zob.), i Anny Zofii z Ożarowskich, siostrą Marcina, generała wojsk kor. (zob.).
W czerwcu 1755 poślubiła Józefa Lubomirskiego, podstolego lit., który wkrótce (8 VIII t.r.) zmarł. Dn. 29 I 1757 w Celejowie wyszła za Aleksandra Michała Sapiehę (zob.), wówczas woj. połockiego, w przyszłości kanclerza w. lit. Urodziwa i ambitna, wywierała znaczny wpływ na męża; w r. 1762 popierała jego starania o buławę polną lit. u ministra Henryka Brühla. Zdaniem Marcina Matuszewicza z jej «faworów profitował syn Brühla, generał artylerii litewskiej…». S. uczestniczyła w kwietniu 1763 w ufundowaniu Trybunału w Wilnie; z jej przyczyny zaczęły się wtedy rozdźwięki między jej mężem a Karolem Radziwiłłem, woj. wileńskim.
W czerwcu t.r. towarzyszyła mężowi na naradzie republikantów u hetmana Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku, gdzie próbowała namówić stronników dworu do zjednania hetmana wielkiego lit. Michała Massalskiego. W czasie bezkrólewia nakłoniła męża do poparcia «familii», będąc już wtedy, zdaniem Matuszewicza, «przywiązana afektem do Poniatowskiego, stolnika litewskiego». W początkach panowania Stanisława Augusta właśnie S. miała władać jego sercem, rywalizując m.in. z Elżbietą Sapieżyną, wojewodzicową mścisławską. Wiadomo, że król wyznaczył jej 3 tys. dukatów rocznej pensji, o co czynili mu wyrzuty (ok. r. 1765–6) – kanclerz Andrzej Zamoyski i strażnik wielki kor. Stanisław Lubomirski. Są też świadectwa, że w l. 1765–71 mąż S-y mieszkał osobno, «nie chcąc być świadkiem romansu z królem» (J. I. Kraszewski). Ze związku ze Stanisławem Augustem miała S. najprawdopodobniej dwoje dzieci, których daty urodzenia, rozmaicie podawane, nie pozwalają uściślić czasu owego romansu. Wg PSB syn, Michał Cichocki (zob.), urodził się w r. 1765, lecz nowsze ustalenia wskazują, że nastąpiło to jesienią 1770. W r. 1768 przyjść miała na świat córka Konstancja, nosząca kolejno nazwiska Rużycka, Peters, Cichocka. Na ich wychowanie w domu kupców warszawskich Piotra i Doroty Petersów łożyła do śmierci. Bardzo niewiele o S-ie, damie przecież aktywnej i ambitnej, mówią źródła z l. 1764–78; udało się ustalić jedynie, że zimę 1765–6 (do lutego 1766) spędziła w Paryżu, że poważnie chorowała wiosną 1767. Być może ukrywa się ona pod którymś z nie rozszyfrowanych dotąd pseudonimów w korespondencji króla z M. T. Geoffrin; wydaje się, że jako «Sfinks» we wspomnianej korespondencji występowała nie S., jak sądzą niektórzy autorzy (J. Fabre, D. Labarre de Raillicourt), lecz Elżbieta Sapieżyna. W r. 1772 powiła S. syna Franciszka (zob.), z którego uznaniem mąż jej długo się ociągał. Dn. 28 I 1774 otrzymała ius communicativum na star. olsztyńskie (w woj. krakowskim). T.r. wydała córkę Annę Teofilę za mąż za Hieronima Sanguszkę, któremu wraz z mężem scedowała star. kazimierskie (8 XI t.r.). W parę lat później (może w r. 1777) zwracała się do króla, by odmówił jej zięciowi Sanguszce orderu, z uwagi na zły stosunek zięcia do jej córki, «którą król obiecał traktować jak swoją» (list b.d., B. Czart., rkp. 799). Podobno ok. r. 1776 S. z Barbarą Sanguszkową, podkomorzyną Drzewiecką (prawdopodobnie Anielą z Ledóchowskich) próbowały montować «partię dworską i moskiewską» w oparciu o ambasadora O. Stackelberga. W r. 1778 była w Paryżu, skąd powróciła w maju t.r.
Nieco więcej wiadomo o jej zainteresowaniach teatralnych. Dn. 21 XI 1764 odnotowano obecność S-y z córką na przedstawieniu tragedii P. Corneille’a „Polyeuctus męczennik”, wystawionej «przez damy na edukacji zostające» u Panien Sakramentek w Warszawie; w l. siedemdziesiątych istniał teatr w Różanej i w Dereczynie, gdzie kolejno rezydowali Sapiehowie, a w r. 1778 otwarty został teatr w pałacu S-y na Nowym Mieście w Warszawie przy ul. Zakroczymskiej. Występowały w tym teatrze córki S-y, nadto Helena z Przezdzieckich Radziwiłłowa, Maurycy Glaire, Franciszek Woyna i in.; grano m.in. operę komiczną A. Sacchiniego, ,,La Colonie” i „Andromakę” J. Racine’a. W lutym 1779 podskarbi lit. Antoni Tyzenhauz ubolewał w liście do króla, że nieumiejętnie mieszając się do polityki S. szkodziła partii dworskiej na Litwie. Wg zdania współczesnych rządziła mężem, który nic bez niej nie znaczył (Stanisław August).
S. wniosła mężowi Mniszew w ziemi czerskiej, miała ponadto z pierwszego małżeństwa sumy zapisane na Rzemieniu w woj. sandomierskim, zabezpieczone wraz z sumami posagowymi w intercyzie ślubnej zawartej 27 XII 1756 w Celejowie. W r. 1757 mąż zabezpieczył jej dożywocie na Wysokiem, Zelwie i Drui. Mieli ponadto Dereczyn i Różanę, a także Czereję na Litwie oraz pałac w Warszawie na rogu Zakroczymskiej i Franciszkańskiej. S. zmarła 24 I 1780; być może pochowana została w Berezie Kartuskiej (wg Natalii Kickiej).
Z małżeństwa z Aleksandrem Michałem Sapiehą pozostawiła cztery córki i syna (zob. życiorys męża), ze związku ze Stanisławem Augustem – córkę Konstancję, zamężną (i rozwiedzioną) Szwanową vel Zwanową, i Michała Cichockiego.
Portret olejny pędzla M. Bacciarellego w Muz. Narod. w W., Pałac Łazienkowski, kopia w kościele św. Stanisława Kostki w Rzymie; Miniatura z r. 1760 w IS PAN; Rzeźba gipsowa A. Lebruna, nr inw. 158418 w Muz. Narod. w W.; Portret z córką Anną Teofilą, pędzla Angeliki Kaufman, przechowywany był w Biłce Szlacheckiej; – Estreicher, XXV, XXVII; Estreicher XIX w., IV 180–1; Nowy Korbut, IV–VI; PSB (Cichocki Michał, Lubomirski Antoni, Sanguszko Hieronim, Sapieha Aleksander, Sapieha Franciszek); Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha, Paris 1970; Sapiehowie, III; – Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1986–90 I A, II A, VII A; Fabre J., Stanislas-Auguste Poniatowski et l’Europe des Lumières, Paris 1952; Herrmann E., Geschichte des russischen Staates, Gotha 1860 VI 111; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhaus, Londyn 1970 I 210 poza indeksem; Kraszewski J. I., Polska w czasie trzech rozbiorów, P. 1873 I 147; Mańkowski T., Mecenat artystyczny Stanisława Augusta, W. 1976; Mikulski T., Listy Stanisława Augusta, „Arch. Liter.” T. 5: 1960 s. 425–6; Teatr Narodowy 1765–1794, W. 1967; Wasylewski S., Na dworze króla Stasia, Lw. 1921 s. 225; – Correspondance inédite du roi Stanislas-Auguste Poniatowski et Madame Geoffrin 1764–1777, Paris 1875 s. 282, 362; Czartoryski A. J., Pamiętniki i memoriały polityczne 1776–1809, W. 1986; Kicka N., Pamiętniki, W. 1972; Listy przeszłego wieku, Wyd. J. I. Kraszewski, „Athenaeum” 1851 s. 19; Lubomirski S., Pod władzą księcia Repnina, W. 1971; Matuszewicz, Diariusz; Mémoires du roi Stanislas-Auguste, II; Odwołanie się w sprawie Konstancji zamężnej i rozwiedzionej Zwanowej i Michała Cichockiego generała brygady wojsk polskich…, [b.m.r.w.]; Potocki L., Święcone, czyli pałac Potockich w Warszawie, P. 1854 s. 14, 15, 16, 89; Rzewuski H., Pamiętniki Bartłomieja Michałowskiego, Pet.-Mohilew 1856 III 61; – B. Czart.: rkp. 687, 799; B. Ossol.: rkp. 2605, 2606; – Mater. Red. PSB: Skorowidz Sapiehów, Oprac. przez Eustachego S. Sapiehę.
Maria Czeppe